امیدسبزوار

 امید برومندی / ملک بیداری:

مردم منطقه غرب خراسان شاید فقط بعد از شروع به کار فرودگاه جدید سبزوار که در بهمن ماه 1382افتتاح شد، امکان استفاده عمومی و بهره مندی از سفرهای هوایی در شهر و دیار خود را به دست آورده باشند، اما واقعیت اینجاست که سابقه برخورداری دیار سربداران از فرودگاه، به چندین دهه قبل از آن بر می گردد.

وبسایت فرودگاه سبزوار تاریخچه ساخت اولین فرودگاه این شهر را به چند دهه قبل در دوره پهلوی دوم برگردانده و نوشته فرودگاه قدیم سبزوار در سال 1333 در زمینی به مساحت103 هکتار با باندی خاکی به بهره برداری رسیده و در سال 1345 روکش باند آسفالت گردیده است.(منبع1)

اما به گواه مستندات مکتوب تاریخی که برای همگان قابل دسترسی است، سبزوار حتی یک یا دو دهه قبل از 1333 نیز دارای فرودگاه بوده به طوری که مردم قدیم این شهر خاطرات رفت و آمد بعضی هواپیماها و نیز بمب انداختن در فرودگاه سبزوار توسط روس ها را در شهریور 1320 و در جریان جنگ جهانی دوم و آخرین روزهای حکومت پهلوی اول به یاد دارند. 

هر چند از شواهد و قراین چنین بر می آید که فرودگاه قدیم سبزوار بیشتر کاربردی نظامی داشته، اما به هرحال به خاطر وجود همان فرودگاه، سابقه حضور این شهر در نقشه شهرهای فرودگاهی ایران دست کم به هشتاد سال گذشته یا با کمی اغماض به یک قرن قبل بر می گردد.

البته اگر از جایگاه با اهمیت سبزوار در آن سالها در منطقه شمال شرق ایران خبر داشته باشیم، از برخورداری هشتادساله این شهر از فرودگاه تعجب نمی کنیم. چرا که سبزوار در آن سالها در کنار مشهد، بجنورد، بیرجند، تربت حیدریه، قوچان و گناباد یکی از 7 شهرستان اولیه استان خراسان بزرگ محسوب می شد که در تقسیمات کشوری 1316 به رسمیت شناخته شدند و شهرستان های کاشمر و نیشابور 13 سال بعد یعنی در سال 1329 به نقشه استان خراسان بزرگ اضافه شدند.(منبع2) سبزوار همچنین در آن زمین یکی از مراکز مهم جمعیتی، تجاری، بهداشتی و درمانی و سیاسی و اداری غرب خراسان بود. 

وجود بیمارستان حشمتیه قدیمی ترین بیمارستان مدرن خراسان بزرگ با قدمت بیش از یک قرن در سبزوار، برخاستن ادیب و سیاستمدار صاحب نامی نظیر دکتر غنی از سبزوار، مرکزیت تجاری این شهر و ارتباطات بازرگانیش با مناطق دور و نزدیکی در کشور و حتی در ترکمنستان و ... بخشی از دلایلی است که اهمیت سبزوار را در سالهای ابتدایی قرن پیشین به اثبات می رساند. بنابراین دور از ذهن نیست که کسانی برای ساخت فرودگاه و پایگاه نظامی در این شهر سرمایه گذاری کرده باشند. 

در ادامه این گزارش نگاهی می اندازیم به برخی مستندات تاریخی موجود درباره حوادث و وقایعی که فرودگاه قدیم سبزوار در سال 1320 تجربه کرده است.

رضا سلیمانی نوری خراسان پژوه معاصر در وبسایت شهرآرا نیوز طی مطلبی تحت عنوان «اشغال سرخ» که در مرداد 1398 منتشر شده است، اتفاقات فرودگاه قدیم سبزوار را وقایع شهریور 1320 به شرح زیر تعریف می کند:

شهادت فرمانده نیروی هوایی خراسان
بند شماره 8 نامه 9 ماده‌ای سرتیپ کازان درباره تحویل هواپیماهای فرودگاه مشهد به لشگر شوروی بود، این امر مورد موافقت برخی افسران آزاده در مشهد قرار نگرفت. پس از صدور اعلامیه ترک مقاومت، سرگرد داراب میرزا جهانسوزی، فرمانده هنگ هوایی نوپای خراسان، تلاش کرد تا ضمن انتقال هواپیماهای سالم به فرودگاه فرعی طرق، کلیه اسناد محرمانه را جمع آوری و به سوی تهران حرکت کند. غلامحسین بقیعی در این باره روایت کرده است:« جهانسوزی که فرودگاه طرق را برای اختفای هواپیماها مناسب نیافت، تصمیم به انتقال هواپیماها به سبزوار گرفت. 3 فروند از این هواپیماها در فرودگاه فرعی واقع در جنوب سبزوار فرود آمدند، یک فروند در کاشمر و یک فروند نیز در عباس آباد به زمین نشستند. یکی از هواپیماهای مستقر در فرودگاه سبزوار بر اثر بمباران هوایی روس‌ها منهدم شد. جهانسوزی از سبزوار به وسیله اتومبیل به کاشمر رفت تا هواپیمای فرود آمده در کاشمر را به سبزوار بیاورد. وی موفق شد هواپیما را در روستای خسروآباد سبزوار به زمین بنشاند اما وقتی خواست از خسروآباد به سمت تهران پرواز کند، لحظاتی پس از پرواز، هواپیما سقوط کرد و آتش گرفت و جهانسوزی و همراهش استوار فلاحی بر اثر این سانحه کشته شدند. » (منبع3)

مورخ برجسته سبزواری مرحوم محمود بیهقی نیز در جلد دوم کتاب دایرة المعارف بزرگ سبزوار به پژوهشی جالب در خاطرات شفاهی مردم قدیم این شهر از ایام جنگ جهانی دوم و اشغال سبزوار توسط روس ها پرداخته است که در میان خاطرات نقل شده از مردم این شهر اشارات متعددی به فرودگاه قدیم و بمب باران آن در آن سالها شده است. (منبع4) در سطرهای زیر نگاهی به این اشارات می اندازیم:

اخوان گفت: در شهریور 1320 پس از ظاهر شدن دو هواپیما بر روی آسمان شهر سبزوار که به دنبال هواپیمای آمده شده به فرودگاه سبزوار بودند و با انداختن بمب و متلاشی کردن آن، اعلامیه هایی پخش کردند که آلمانی ها در دستگاه های شما نفوذ کرده اند و ما برای بیرون راندن آن ها آمده ایم، ارتش روسیه نیز به سبزوار وارد شد، خیلی از مردم از شهر فرار کردند و آن ها که ماندند کمتر در کوچه و بازار ظاهر شدند.... (صفحه 188)

دواچی: 
صبح پیش از آفتاب سوم شهریور 1320 با صدای غرش هواپیما پدرم از خواب جست و ما را هم بیدار کرد و گفت بیایید طیاره ها را تماشا کنید. دیدم دو فروند هواپیما دوباله در آسمان ظاهر شدند. اطلاعیه هایی بر زمین ریختند و بعد هم به فرودگاهی که در جعفر آباد بود رفتند و بمبی انداختند. همه محو تماشای هواپیما شدند. بچه ها فکر می کردند کفترند، مردم ترسیدند و فرار کردند... (صفحه 189)

حاج محمد علی حسین بیهقی: 
در 3 شهریور 1320 شمسی، بدون مقدمه قشون شوروی با مهمات جنگی و ایرپلاین (airplane) (فرانسوی در معنای هواپیما) به سبزوار وارد، ابتدا روز اول سه ایرپلان آمد، سه چهار بمب در بیرون شهر انداخت، یک هواپیمای ایران در محل باشگاه بود، آتش زد و رفت و فردای آن روز قشون وارد شد در حدود دو سه هزار نفر بودند... (صفحه 192)

خاطرات محمود بیهقی:
پس از آن که دو فروند هواپیمای روسی اعلامیه هایی را بر روی شهر سبزوار مبنی بر اینکه ما برای ببیرون راندن کارشناسان آلمانی از ایران، آمده ایم و به مردم ایران کاری نداریم و همکاری شما را خواهانیم پخش کردند، بر اثر حمله قوای متفقین به تهران، هواپیمایی که بعداً می گفتند راننده اش «خلبانش» خان منوچهری اهل فریومد بوده با هواپیما به سبزوار می آید و در فرودگاه قدیم صالح آباد می نشیند. هواپیماهای روسی که به این موضوع پی بردند، در فرودگاه سبزوار، آن هواپیما را آتش زدند. بچه های فضول همشهری و سایر بچه های تا 90 سال! هم برای دیدن آن می رفتند و البته یک تنی را که می خواست از آهن پاره های هواپیما استفاده کند، کشت و چند نفری هم صدمه دیدند...(صفحه 194)

بنابر همه آنچه در این چند سطر از نظر گذشت، اینک جای سئوالات متعددی در ذهن هر مخاطب علاقه مندی به تاریخ سبزواربزرگ پیش می آید که آیا از فرودگاه قدیم سبزوار که شاهد چنین رویدادهایی در زمان جنگ جهانی دوم بوده، امروز آثار و ابنیه ای باقی است که ارزش تاریخی و گردشگری داشته باشند؟ همچنین با توجه به اینکه یکی از روسای پیشین فرودگاه سبزوار در مصاحبه ای خبری از وجود برخی تجهیزات و وسایل قدیمی در فرودگاه قدیم سبزوار خبر داده بود که ارزش موزه ای دارند، این سئوال مطرح می شود که تکلیف و سرانجام آن وسایل و تجهیزات ارزشمند قدیمی به کجا انجامید؟ آیا امکان اهدای آن تجهیزات قدیمی به موزه شهر سبزوار یا به نمایش گذاشتن آن ها در نمایشگاهی دائمی در فرودگاه جدید این شهر وجود دارد؟ 

در همین رابطه علی اصغر روشن بین رئیس پیشین فرودگاه سبزوار طی مصاحبه ای با اسرارنامه گفته بود: «دو عدد  (رَک اِن دی بی) (کنسولات و تجهیزات فنی که به حرکت هواپیما ها جهت می دهند)در محل فرودگاه قدیم داریم که یکی از دوستان و همکاران شرکت فرودگاه ها در تهران که از وجود این تجهیزات در فرودگاه سبزوار با خبر بود، یک مرتبه از ما خواست: آن رَک های اِن دی بی را به خوبی نگه داری کنیم تا به موزه شرکت فرودگاه ها در تهران انتقال داده شود. ولی من به او گفتم، به تهران نمی دهیم و انشالله خودمان در فرودگاه یا موزه های سبزوار به نمایش می گذاریم. ضمناً علاوه بر آن، (این دی کی شن)، آمپرها یا موتوربرق های قدیمی که متعلق به دهه 30 و 40 بوده نیز در فرودگاه قدیم سبزوار وجود دارد.» (منبع5)

به نظر می رسد از جهت ارزش تاریخی و هویتی که فرودگاه قدیم سبزوار برای غرب خراسان دارد، ضروری است اصحاب رسانه این شهر پیگیر همه موضوعات مربوط به آن از جمله ابنیه و تجهیزات قدیمی آن باشند.

منابع: 
1- وبسایت فرودگاه سبزوار
2- وبسایت اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی
3- وبسایت شهرآرا نیوز 
4- دایرة المعارف بزرگ سبزوار / به قلم محمود بیهقی / جلد دوم / صفحات 188 تا 194

5- پایگاه خبری اسرارنامه 

گفتنی است این مطلب در تیرماه 1401 برای اولین بار در نشریه ملک بیداری منتشر شد.

اظهار نظرهای اخیر میرعلم سیدی رئیس دادگستری شهرستان سبزوار پیرامون موسسه آبادانی دیار سربداران در یک جلسه نشست خبری به مناسبت هفته قوه قضائیه، از جهات مختلفی باعث تعجب، ابهام و سئوالات متعددی در ذهن همه کسانی شد که از رسانه های مختلف مکتوب و یا صوتی و تصویری شهرستان آن جلسه را دنبال می کردند. 

درنقطه مقابل یک روز قبل از برگزاری این نشست خبری موسسه آبادانی دیار سربداران نیز گزارش عملکرد خود را در جزوه ای با حدود 40 صفحه متن و تصویر منتشر کرد که نشان دهنده عمق و سطح فعالیت های همه جانبه این تشکل مردم نهاد در پروژه های زیرساختی و بنیادین توسعه پایدار غرب خراسان بود و روند پروژه ها و چالش های پیش آمده در مسیر هر یک را به روشنی توضیح می داد.

بنابراین مردم و رسانه های سبزوار بسیار مشتاق بودند که در جلسه نشست خبری رئیس دادگستری این شهرستان بعد از یک سال که از پلمپ دفاتر موسسه آبادانی دیار سربداران می گذرد، بدانند سرانجام پرونده قضائی آن، بالاخره به کجا منتهی می شود؟ آیا دادگاه صالحه ای تشکیل شده و آیا حکم و نتیجه ای قطعی به دست آمده یا همچنان مانند یک سال قبل فقط قرار است جلوی فعالیت های موسسه ای که به عنوان یکی از موثرترین و با سابقه ترین تشکل مردم نهاد غرب خراسان رضوی در چند دهه اخیر محسوب می گردد، به بهانه چند اتهام ثابت نشده گرفته شود و در مسیر حرکت آن سنگ اندازی گردد؟

اما در حالیکه در این یک سال گذشته حتی یک جلسه دادگاه هم جهت رسیدگی به اتهامات مطرح شده برگزار نشده است، قاضی القضات سبزوار در نشست خبری خود صریحاً اتهاماتی را به موسسه آبادانی دیار سربداران نسبت داد که به اثبات نرسیده و چنین اظهار نظر بی پشتوانه ای از سوی عالی ترین مقام قضایی یک شهر بسیار عجیب و حیرت آور است و می تواند این حق را به موسسه آبادانی دیار سربداران بدهد تا با شکایت قانونی خواهان اعاده حیثیت خود شود. 

حتی اگر موسسه آبادانی دیار سربداران هم اقدامی برای اعاده حیثیت نکند، قطعا باز هم برای هر ذهن آگاه و وجدان بیداری این سئوال پیش می آید که بر مبنای کدام سند و مدرک، بر اساس کدام عدالت و کدام وجه تشابهی می توان به همین راحتی موسسه ای را که در اعضای هیئت موسس، هیئت امنا و هیئت مدیره آن شماری از بزرگترین شخصیت های مذهبی، انقلابی، ارزشی و مدیران ارشد شهرستانی و چهره های معتمد مردمی و خانواده های محترم شهدای سبزواربزرگ حضور دارند، به این راحتی چنان که در بیانات آقای سیدی مشاهده می شود، در زمره اراذل و اوباش یقیه سفید و مجرمان خطرناک جای داد؟

چگونه است که آقای سیدی به این راحتی چشم خود را بر خدمات غیرقابل انکار این موسسه در ساخت فرودگاه و یا انجام زیرساخت های راه اندازی منطقه ویژه اقتصادی سبزوار و چندین پروژه مهم اقتصادی و عمرانی دیگر در سبزوار بسته و نام با معنی و فاخر آبادانی دیار سربداران را اسمی بی مسمی می خواند؟ فقط جهت انجام یک مقایسه ساده خوب است آقای سیدی نگاهی به تفاوت ساخت دو پروژه فرودگاه و راه آهن سبزوار داشته باشند که موسسه آبادانی دیار سربداران عملیات ساخت و افتتاح فرودگاه سبزوار را طی کمتر از 8 سال بین سال های 1375 تا 1382 به انجام رساند. پروژه ای که تا آن زمان و حتی تا همین حالا در کشور سابقه ندارد که بخش خصوصی حتی اقدام به ساخت فرودگاه کند و آن را در یک مدت کوتاه به مرحله افتتاح برساند، حال آنکه که دولت ایران با برخورداری از بودجه های فراوان نفتی بعد از چندین سال که متعهد به ساخت راه آهن سبزوار – سلطان آباد شده، هنوز نتوانسته این پروژه را که با 48 کیلومتر طول کوتاه ترین پروژه ریلی کشور محسوب می شود به بهره برداری برساند! تازه در همین پروژه راه آهن هم کار تملک زمین های مسیر و نیمی از زیرسازی ها را قبلا در دهه 80 موسسه آبادانی دیار سربداران انجام داده بود. آیا با این حساب باز هم عادلانه است که نام زیبا و پر معنی این موسسه مردمی را به این راحتی بی مسمی دانست و زیر سئوال برد؟

آقای قاضی القضات همچنین در بخشی از در اظهارات خود طوری از واگذاری صدها هکتار زمین به موسسه آبادانی دیار سربداران سخن گفته است که انگار این زمین ها از قبل، اراضی آباد و خرم تجاری و مسکونی و کشاورزی بوده یا چاه های نفت و گاز در آن ها وجود داشته، حال آنکه اکثر قریب به اتفاق اراضی تحویل شده به موسسه آبادانی دیار سربداران مانند 400 هکتار اراضی ریگ منزل تا قبل از این واگذاری جزء اراضی موات محسوب می شدند و این هنر و برنامه ریزی موسسه آبادانی دیار سربداران بوده که با کمک سایر ظرفیت های موجود در شهرستان این زمین های بایر را احیاء کرده و به مرحله ای رسانده است که توانسته هزینه های ساخت فرودگاه و انجام دیگر پروژه های عمرانی این شهرستان را از محل همین زمین ها پرداخت کند.

از همه عجیب تر اینجاست که آقای سیدی چگونه می تواند سند نخوردن زمین های فرودگاه جدید سبزوار به نام شرکت هواپیمایی را ببیند، اما عدم تحویل سند زمین های فرودگاه قدیم به موسسه آبادانی را از سوی شرکت هواپیمایی نادیده بگیرد؟ چگونه است که آقای رئیس دادگستری اراضی شهرک اندیشه را که هبه ای مردمی به موسسه آبادانی دیار سربداران بوده، به عنوان تصرف در اراضی ملی تلقی می کند؟ چگونه است که آقای قاضی القضات اشتباه اداره راه و شهرسازی (مسکن و شهرسازی وقت) در تعیین نادرست محدوده سجادشهر را به گردن موسسه ای می اندازد که از ابتدا با اعتماد به سندهای قانونی که دستگاه های دولتی صادر کرده اند اقدام به دریافت آن زمین ها کرده است! چگونه است که علی رغم اینکه موسسه در همه دادگاه های بدوی سبزوار و دادگاه تجدید نظر استان در پرونده های مربوط به اندیشه و سجادشهر و ... تبرئه شده، آقای سیدی هنوز میل به اتهام زنی به این موسسه مردمی دارد؟ آیا دیوار مردم سبزوار از همه کوتاه تر است؟ آیا قاضی القضات شهر در خود توان رویارویی با تخلفات و خلف وعده ها و اشتباهات دستگاه های دولتی را نمی بیند و به جای آن ترجیح می دهد هر چه فریاد دارد بر سر تشکلی مردم نهاد بکشد که نه تنها بعد از یک سال از پلمپ و شکایت کیفری از آن، هنوز هیچ حکمی قطعی درباره اتهاماتش صادر نشده بلکه در دادگاه های قبلی نیز تبرئه شده است؟

این چگونه عدالتی است و این چگونه قضاوتی است؟ 

اظهارات عجیب و نسنجیده آقای سیدی درباره موسسه آبادانی دیار سربداران جای نقد و پاسخ بسیار دارد، اما به نظر می رسد کامل ترین پاسخ ها در همان نشریه گزارش عملکرد موسسه آبادانی دیار سربداران درج شده است و ای کاش قاضی القضات سبزوار قبل از هر گونه اظهار نظری، نگاهی به آن می انداخت. بی شک اگر او آگاهی کافی را به دست می آورد، دچار چنین قضاوت یک طرفه و ناعادلانه ای نمی شد. 
 

نشست مشترک دوسالانه هیأت امناء موسسه آبادانی دیار سربداران و هیات مدیره آن صبح پنجشنبه 9 تیر 1401 در محل دفتر امام جمعه سبزوار تشکیل شد.

به گزارش امید سبزوار، در این نشست فرایند های اداری پیچیده 10 سال اخیر برای ایجاد و راه اندازی منطقه ویژه  اقتصادی سبزوار توضیح داد شد و با اعلام آخرین پیشرفت های حاصل شده، از همه مدیران دلسوز شهری دعوت به عمل آمد بزودی آماده افتتاح و آغاز به کار این پروژه سرنوشت ساز اقتصادی در شمال شرق کشور باشند.

مشاور هیات امنا و هیات مدیره موسسه آبادانی دیار سربداران در امور منطقه ویژه اقتصادی و مدیر عامل قبلی این موسسه با اشاره به طی شدن همه مراحل اداری و قانونی تاسیس منطقه ویژه اقتصادی سبزوار و فراهم آمدن زیرساخت های لازم برای راه اندازی فاز اول این پروژه، گفت: هم اکنون آمادگی جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی در این طرح وجود دارد که شایسته است با توجه به اهمیت این پروژه، افتتاح آن با حضور مقامات عالی کشور اتفاق بیافتد.

همچنین در این جلسه با بیان اینکه موسسه آبادانی دیار سربداران در مطالعات کارشناسی طرح جامع و طرح تفصیلی منطقه ویژه اقتصادی سبزوار همه دوراندیشی های لازم را به عمل آورده و در طول چند سال اخیر تمام زیرساخت های ضروری این پروژه را در منطقه زعفرانیه فراهم نموده است، عنوان شد: یکی از محورهای مهمی که قرار است در منطقه ویژه اقتصادی سبزوار مورد توجه قرار بگیرد، در بحث صنایع خودرو سازی است و اتفاقا اردیبهشت ماه سال گذشته برای اولین بار در تاریخ 43 ساله انقلاب اسلامی ایران شاهد حضور عالی ترین مدیران صنعت خودروسازی کشور در سبزوار بودیم که در نتیجه بازدید آن ها از زیرساخت های فاز اول منطقه ویژه اقتصادی سبزوار و انجام بررسی های کارشناسی، قرار شد صنایع مرتبط با خودروسازی یکی از اولویت های فعالیت این منطقه باشد.

در بخش دیگری از این جلسه اعضا، با توجه به اظهارات غیر منصفانه، غیر کارشناسی و نادرستی که اخیراً توسط یکی از مسوولین قضایی سبزوار علیه موسسه آبادانی دیار سربداران مطرح شده است، درباره ضرورت اطلاع رسانی به نخبگان جامعه و عموم مردم و اعاده حیثیت از این موسسه خوشنام مردمی و جهادی به بحث و تبادل نظر پرداختند.

در این بین برخی از اعضا با تایید روند فعالیت بی هیاهو و چراغ خاموش موسسه در طول سالهای گذشته، این سیاست را برای پرهیز از گرفتار شدن در دام حاشیه ها و دوری از حساسیت های منطقه ای و جناحی و تمرکز حداکثری بر مهمترین اهداف توسعه ای شهرستان روشی صحیح و هوشمندانه ارزیابی کردند و همچنان خواستار ادامه همین روند و بی اعتنایی به جوسازی های مغرضانه و ناآگاهانه ضد توسعه شدند.

اما اکثریت قاطع اعضای جلسه در نهایت به این نتیجه رسیدند که با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری در رابطه با لزوم جهاد تبیین و نیز با سپری شدن مراحل حساس در کار تاسیس منطقه ویژه اقتصادی  سبزوار، اینک زمان تغییر رویکرد موسسه در زمینه اطلاع رسانی فرا رسیده تا بدین ترتیب با آگاه سازی اذهان عمومی جامعه از اقدامات ارزشمند انجام شده، هم باعث امیدواری اجتماعی مردم و هم برطرف شدن برخی سوءتفاهمات و یا غرض ورزی های عمدی در مسیر توسعه سبزوار گردد.

گفتنی است در این جلسه نمایندگان سبزوار در مجلس شورای اسلامی نیز دعوت شده بودند که علی اصغر عنابستانی شخصا حضور یافت و آقای طزری نیز به نمایندگی از دفتر بهروز محبی در این جلسه شرکت کرد.

✍️ علی نورآبادی

در هفته های اخیر گذشته موسسه آبادانی دیار سربداران ویژه نامه ای منتشر کرد که در آن همه فعالیت ها و اقداماتش را در سه دهه گذشته تشریح کرده بود. بعد از انتشار این ویژه نامه، رئیس دادگستری سبزوار نشست خبری گذاشت و باز هم درباره موسسه آبادانی دیار سربداران سخنانی بیان کرد. هر دوی اینها ادعاهایی مطرح کردند که ما نمی دانیم کدام یک درست تر و دقیق تر است. درست و نادرست بودن این ادعاها تنها بعد اعلام نتیجه بررسی های مراجع ذیصلاح مشخص خواهد شد و باید تا آن زمان صبر کنیم. اما درباره این مسئله چند نکته قابل تامل وجود دارد:

1- اشتباه نشود این یادداشت نه در دفاع از موسسه آبادانی است و نه در پی حمایت از تخلفات احتمالی صورت گرفته. حرف این یادداشت، حرف دیگری است؛ حرف ما درباره نحوه مواجهه با این مسئله است.

2- هر موسسه یا بنگاه اقتصادی ممکن است تخلفاتی کرده باشد و کدام شرکت و بنگاه است که اشکالات و یا اشتباهاتی نداشته باشد. اما نحوه برخورد با این تخلفات و اشکالات نیز مهم است. موسسه آبادانی هم مانند دیگر شرکت ها و موسسات اگر اشکالات یا تخلفاتی داشته است باید در فضایی آرام و در مسیر قانونی به آن اشکالات و تخلفات رسیدگی  و نتیجه را برای مردم اعلام شود و هیچ نیاز به این همه هیاهو و جنجال در رسانه ها و فضای مجازی نیست. در سال هایی که به نام رونق و حمایت از تولید نامگذاری شده است مسئولان قضایی شهرستان هم باید در برخورد با موسسات اقتصادی و واحدهای تولیدی باید به گونه ای عمل کنند که موجب توقف و تعطیلی آن بنگاه نشود. مسئولان دادگستری سبزوار، مواظب باشند که بر خلاف این مسیر اصلی و سیاست کلی حرکت نکنند و به بجای باز کردن و احیای واحدهای تولیدی، زمینه بستن و تعطیلی آنها را فراهم نکنند.

3- نمی دانیم رئیس دادگستری سبزوار به دنبال چیست؟ و یا چه نیتی دارد؟ اگر جناب سیدی به فکر حل اشکالات موسسه و رسیدگی به تخلفات آن است اما آیا مسیر درستی را برای رسیدن به نتیجه انتخاب کرده است؟ همین که یک پرونده تخصصی و حقوقی به جای رسیدگی در محکمه قضایی در اینستاگرام و فضای مجازی بالا و پایین می شود، نشان می دهد که او مسیر صحیحی را برای رسیدن به نتیجه انتخاب نکرده است.

4- مگر مقام معظم رهبری و مسئولان عالی قضایی بارها تاکید نکردند تا زمانی که تخلفی اثبات نشده و حکم قطعی برای کسی _ فرقی نمی کند هر شخص حقیقی یا حقوقی- صادر نشده است اتهام زنی نکنید و چیزی اعلام نشود؛ حال چگونه است که رئیس دادگستری سبزوار که مخاطب نخست این تاکیدات  است خلاف این مسئله عمل می کند و در حالی که پرونده ای هنوز در حال رسیدگی است، آن را نه تنها به رسانه ها بلکه به فضای مجازی نیز کشانده و موجب هیاهو و جنجال های بیهوده شده است. قطعا هر پرونده حقوقی و قضایی در فضای آرام و سالم بهتر به نتیجه می رسد تا در فضای مسموم و ناسالم. بهتر است جناب سیدی خیلی «اینستاگرام زده» نشود و  از فضای مجازی پای در فضای واقعی بگذارد. 

5- کاش رئیس دادگستری سبزوار همانقدر که به فکر موسسه آبادانی است کمی هم به فکر اطاله دادرسی ها و طولانی بودن رسیدگی به پرونده ها باشد که مردم را به ستوه آورده است. مردم برای یک پرونده باید کفش آهنی بپوشند و یک سال و دو سال و حتی بیشتر از این اداره به آن اداره و از این شعبه به آن شعبه بدوند تا شاید به نتیجه برسند. یک نمونه اش همین پرونده موسسه آبادانی است که چندین ماه است دفاتر موسسه پلمپ شده و پرونده به شعبه کیفری رفته است اما هنوز هیچ خبری نیست و معلوم هم نیست که تا کی طول بکشد. و یا کاش رئیس داگستری سبزوار کاری برای کاهش حجم پرونده ها در دادگستری بکند و یا اقدامی برای کاهش هزینه های کمرشکن دادرسی انجام دهد. 

6- بزرگترین و موفق ترین موسسات اقتصادی و بنگاه های تولیدی را نیز با یک حکم پنج خطی می شود پلمپ و تعطیل کرد اما راه اندازی یک موسسه یا واحد تولیدی کوچک، دهها حکم و مجوز می خواهد و سالها طول می کشد. در حالی که این روند دقیقا باید  برعکس باشد. یعنی دو سه روزه بتوان مجوز گرفت و یک فعالیت اقتصادی را شروع کرد اما تعطیلی یک بنگاه اقتصادی و واحد تولیدی به این راحتی ها نباشد. مسئولان دادگستری سبزوار خودشان را به جای سرمایه گذار و تولیدکننده بگذارند، آیا برای شروع یک فعالیت اقتصادی و واحد تولیدی نیز به این سرعت مجوز می دهند و حکم صادر می کنند؟

7- و خلاصه کلام این که، مسئولان و بویژه رسانه های سبزوار به جای این جنجال های مجازی و پرداختن به حاشیه ها با همفکری و همکاری باید برای حل مشکلات اساسی و اولویت های شهرستان تلاش کنند. مسئولان و رسانه های شهرستان با همفکری و تعامل باید برای به نتیجه رسیدن طرح های نیمه تمام شهرستان تلاش کنند. مسئولان و رسانه های سبزوار با همفکری و تعامل بیشتر باید برای راه اندازی هر چه زودتر منطقه ویژه اقتصادی تلاش کنند؛ منطقه ای که بازارهای هدف آن جمعیت 400 میلیونی کشورهای شرقی و آسیای میانه است. مسئولان و رسانه های شهرستان باید با همفکری و تعامل بیشتر برای به نتیجه رسیدن هر چه زودتر طرح حیاتی راه آهن سبزوار تلاش کنند. نخستین و مهم ترین آسیب این حاشیه سازی ها و جنجال های مجازی، فراموشی و غفلت مسئولان از مسائل اساسی و اولویت های شهرستان است و این گناه بزرگی است./ شنبه 4 تیر 1401/

به مناسبت انتشار ویژه نامه دستاوردها و عملکرد موسسه آبادانی دیار سربداران

همراهی و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود و ساخت آینده کشور یکی از اصلی ترین ویژگی های نظام ها و جوامع توسعه یافته در جهان است. به طوری که هرچه میزان مشارکت مردم در فعالیت های عمرانی، اقتصادی، علمی، اجتماعی، بهداشتی و فرهنگی یک جامعه بیشتر باشد، به احتمال زیاد حرکت آن جامعه به سمت رشد و توسعه پایدار سریع تر و موفقیت آمیز تر خواهد بود. 

ظهور موسسه آبادانی دیار سربداران درمنطقه سبزوار بزرگ شاید یکی از بارزترین جلوه های حضور و مشارکت مردم در عرصه عمران و آبادانی کشور باشد که در سالهای پس از پایان جنگ تحمیلی و دورانی که به سازندگی کشور نیز معروف بود، اتفاق افتاد.

موسسه ای متشکل از مردمانی متدین و بزرگانی دلسوز و دوراندیش که آرمان آبادانی دیار سربداران را در دل داشتند و در طول همه این سالها همت مردانه ای به خرج دادند تا به یاری دولتمردان بشتابند و آنچه را که به دلایل مختلف در توان انجام دستگاه های اجرایی نبود اما نیاز به آن در شهرستان به شدت احساس می شد، با کمک پتانسیل های بخش خصوصی به مرحله اجرا برسانند.

اکنون پس از یک ربع قرن فعالیت موسسه آبادانی دیار سربداران می توان 3 محور مهم را در منش فکری و رفتاری این موسسه مورد بررسی و تحلیل قرار داد. این سه محور عبارتند از الف: تعیین اهداف عالی و زیرساختی توسعه پایدار ب: استفاده بهینه از سرمایه اجتماعی و پرورش و به کارگیری نیروی انسانی مردمی در پیشبرد اهداف تعیین شده ج: استفاده از منابع مادی و مالی موجود و بلااستفاده در شهرستان و ظرفیت سازی به نفع انجام پروژه های عام المنفعه.

در ارتباط با تعیین اهداف عالی و زیرساختی توسعه پایدار می توان به هدف گذاری ساخت فرودگاه و راه آهن و یا احداث منطقه ویژه اقتصادی در سبزوار اشاره کرد. پروژه هایی که اگرچه ضرورت آن در این منطقه از شمال شرق کشور احساس می شد، اما دولت توان مالی و اجرایی لازم برای انجام چنین پروژه های کلانی را در شهرستان سبزوار نداشت.

 در ارتباط با استفاده بهینه از سرمایه اجتماعی و پرورش و به کارگیری نیروی انسانی مردمی نیز می توان جلب اعتماد و همکاری آحاد مختلف جامعه از هر جناح و طیف سیاسی و مذهبی و نیز از گروه های علمی و نخبگانی تا عموم مردم علاقه مند در هم اندیشی و سیاستگذاری و ساخت و اجرای بخش های مختلف پروژه فرودگاه سبزوار را مثال زد. چه بسیارند نخبگانی که ساعت ها مشاوره فکری و حمایت معنوی و تدبیر ارزشمند را به صورت رایگان در اختیار این پروژه قرار دادند و چه فراوانند پیمانکارانی که حاضر به فعالیت افتخاری و یا با دستمزد بسیار پایین و تاخیر طولانی در دریافت حق الزحمه فعالیت های خود در این پروژه شدند و در واقع به ایثار و جانفشانی برای توسعه و پیشرفت شهر خود پرداختند.

 و در ارتباط با استفاده از منابع مادی و مالی موجود که بلااستفاده مانده بودند نیز، می توان از احیای فرودگاه قدیم و تبدیل آن به شهرک صنایع، احیای 400 هکتار از اراضی بیابانی ریگ منزل و تبدیل آن به مزارع کشاورزی و دامداری و انجام مطالعات و زیرسازی اراضی بایر اندیشه و سجادشهر برای تبدیل به شهرک های مسکونی جدید نام برد.

در مجموع امروز با توجه به کارنامه موسسه آبادانی دیار سربداران در حوزه فعالیت های عمرانی، اجتماعی و فرهنگی غرب خراسان و تحقق برخی ناممکن ها به نحو احسن، می توان این موسسه را به عنوان نمونه ای موفق از مشارکت مردم در سازندگی کشور و تحقق آرمان های توسعه ایران همیشه سرافراز و عزیزمان باشد. 
 

قسمت سوم:

1- قرارداد آخال و امنیت مسیرهای ارتباطی سبزوار

1-1. ناامنی جاده ها پیش از انعقاد قرارداد آخال

مقوله امنیت از مهم ترین مولفه ها برای رونق تجارت داخلی و خارجی و تولید است. در دنیای پیشامدرن، به دلیل محدود بودن وسایل ارتباطی، نبود امنیت مانع بزرگی برای پیشبرد اهداف تجاری بود. از نخستین سال های روی کار آمدن قاجاریه، سبزوار بنا به دلایل گوناگون با شبیخون و تهدید همسایگان، به ویژه شماری از ایل تباران، مواجه شد.

در سال 1215 قمری برابر با 1800 میلادی اللهیار خان قلیچی، حاکم سبزوار، افزون بر سپاهیان حکومت مرکزی، با ترکمانان نیز رویا رو شد. ترکمانان «حوالی آن ولایت را مانند سراب بی آب» کرده بودند و قلیچ آقای قلیچی، فرمانده سپاهیان اللهیارخان، در جریان تعقیب ترکمانان کشته شد. در سال 1236 قمری برابر با 1821 میلادی محمد رحیم خان اوزبک پیرامون ولایت جوین و سبزوار را مورد تاخت و تاز قرار داد. اگرچه علی مرادخان قلیچی، حاکم جوین، آن ها را تعقیب کرد و بسیاری از غنایم را بازپس گرفت و هفتاد نیزه سر و یک صد نفر زنده از آن را به دربار شاه قاجار فرستاد، شاه سردارانی را برای تنبیه ازبکان و ترکمانان گسیل داشت و این سپاه «خون اکثری از آن جماعت را با خاک راه آمیختند» و زنان پسران و دختران آن ها را اسیر و بین سپاهیان تقسیم کردند.

شاهزاده سلطان مراد میرزا حسام السلطنه، پسر عباس میرزا و عموی ناصرالدین شاه و فاتح هرات، بعد از فرو نشاندن شورش سالار در خراسان، دست به اقدام نظامی علیه ترکمانان زد و حتی برای مدتی آن ها اطاعت از حکومت مرکزی را پذیرفتند. اما این شیوه مواجهه نه تنها مفید نبود بلکه موجب شکل گیری حملات انتقام جویانه علیه رعایای غیرمسلح شد. نیروهای نظامی حکومت مرکزی پایگاه ثابتی برای ممانعت از حمله ترکمانان نداشتند. از این رو ترکمانان در موقع مقتضی حمله را از سر می گرفتند و این رویه تا اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ادامه داشت.

ترس از یورش ترکمانان گستره وسیعی را در بر می گرفت: چهارمنزل بین مزینان و شاهرود، به ویژه از خیرآباد شاهرود تا صدرآباد مزینان، بین مشهد و مزینان، عشق و آباد و مشهد، سرخس تا فراه و حتی شاهرود تا قم روستائیان برج های متفرقی ساخته بودند که غیر از کارکرد دیده بانی و اطلاع رسانی کار حفاظت از آن ها را نیز انجام می دادند. روستاییان اگر به دست ترکمانان اسیر می شدند، ممکن بود در بازارهای بخارا و خیوه فروخته شوند.

با وجود [برخی] تدابیر امنیتی، حکومت نمی توانست راه را به اندازه ای امن کند که تجار با خیال راحت به امر داد و ستد در مهمترین شاهراه تجاری خراسان – ری بپردازند. تا پیش از انعقاد قرارداد آخال زوار و تجار که دو گروه اصلی مسافرین بودند باید خود را با رفت و آمد نیروهای محافظ دولتی هماهنگ می کردند، در غیر این صورت هیچ تضمینی برای حفظ اموال و جان آن ها وجود نداشت. از این رو نبود امنیت مهم ترین مانع برای تجارت شهرهایی مثل سبزوار بود که در گذرگاه باستانی ابریشم واقع شده بودند.

مسئله امنیت دستاویز محکمی بود برای قانع کردن حکومت مرکزی و اجرای سیاست موازنه مثبت بین روسیه و انگلیس که در آن زمان ناتوانی حکومت مرکزی را در تصمیمگیری برای حدود قلمروش جبران میکردند.

قرارداد آخال به تاریخ 22 محرم 1299 قمری برابر با 14 دسامبر 1881 میلادی میان میرزا سعیدخان مؤتمنالملک انصاری، وزیر امور خارجه ایران، و ایوان زینوویف، وزیرمختار روسیه در تهران، منعقد شد. این قرارداد تا آنجا که به حفظ تمامیت ارضی ایران مربوط میشد برای ایران دستاورد مثبتی نداشت، اما با توجه به ناتوانی دولت ایران در پاسبانی از مرزها و ایجاد امنیت در راه خراسان موفقیت به شمار میرفت.

این قرارداد هرچند در مرحله اجرا روندی تدریجی داشت، گزارشها نشان میدهند یکی از نتایج قطعی آن تأمین امنیت راه خراسان بود. مدتی کوتاه پس از انعقاد قرارداد، در نوروز سال 1300 ق/ 1883 م، حکومت ایران ضرورتی برای نگهداری از نیروهای محافظ راه ندید. توپ و توپچی را به مشهد منتقل کرد، و 150پیاده تفنگچی را که در روستای کهک، قبل از داورزن و مزینان، مستقر بودند به 75 سواره نظام کاهش داد. 1 مسافری که در شوال همین سال از عباسآباد به سوی شرق میرفت، بعد از یک فرسخ از عباسآباد، از چند چشمه آب مختصر و قلعه و برجی که پیشتر قراولخانه راه برای دفع تاخت ترکمنها بوده است یاد میکند. 2 او تسخیر اراضی ایران توسط روسها را با توجه به وضعیت آن زمان به منفعت کشور ایران میداند، زیرا با آنکه دولت هر سال مبالغی صرف «قشون ساخلوی خراسان و تعمیر قلعهجات » آنجا میکرد، امنیت راهها تأمین نبود و «اموال و نفوس و اعراض مسلمین از سایر و زائر در معرض اتلاف و اهلاک بود و در این دو سال، به واسطه مقهور شدن تراکمه، خیلی امنیت حاصل شده است. 3» پیروزی نهضت مشروطیت و رویارویی گروههای سیاسی و اجتماعی تحولاتی همچون استبداد صغیر، مخالفت روسیه با مشروطیت، فتح تهران، خلع محمدعلی شاه از سلطنت را در پی داشت. این رویدادها و پیامدهای آن بر امنیت ناحیه سبزوار تأثیر داشت.

بعد از یک دوره طولانی، تهدید امنیتی ترکمانان از سر گرفته شد، تا آنجا که انجمن ولایتی خراسان از حاکمان پیرامون کمک خواست. افزون بر این، تکاپوهای شخصی به نام رشیدالسلطان که از شاه مخلوع فرمان میبرد بر بحران امنیتی منطقه افزود و مردم برخی نواحی سبزوار همچون کوهمیش را که با خشکسالی و کاهش تولید مواجه شده بودند در تنگنا قرار داد. 4 این رویدادها نشان داد وضعیت امنیت و به تبع آن تجارت در ناحیه سبزوار بیشتر از آنکه عاملی درونی باشد عاملی بیرونی است. ادامه دارد ...

برگرفته شده از مقاله واکاوی نقش تجاری سبزوار در دوره قاجار به قلم دکتر فاطمه احمدوند و دکتر یعقوب تابش